Dost – Yaşamasız Roman İncelemesi | Vüs’at O. Bener’in Varoluşçu Anlatısı

Tanıtım / Kimlik Bilgileri

Dost – Yaşamasız, Türk edebiyatının modernist çizgide gelişen öykü anlayışının önemli temsilcilerinden Vüs’at O. Bener’in başyapıtları arasında yer alır. İlk olarak 1952 yılında Dost, ardından 1957’de Yaşamasız yayımlanmış; daha sonra bu iki kitap çeşitli yayınevleri tarafından bir arada basılmıştır. İnceleme kapsamında kullanılan kaynak, Yapı Kredi Yayınları’nın 2003 baskısıdır. Kitap, yazarın aynı adlı iki öyküsünü ve toplamda ondan fazla kısa hikâyeyi içermektedir. Sayfa sayısı baskıya göre değişmekle birlikte ortalama 240 sayfa civarındadır.

Yazarın hayatına bakıldığında; Vüs’at O. Bener, 1922 yılında Samsun’da doğmuş, ilkokulu Erzincan’da, ortaokulu Sivas’ta okumuştur. Bursa Işıklar Askerî Lisesi ve Ankara Harp Okulu mezunudur. Askerlik kariyerini 1953’te noktaladıktan sonra Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirmiş; kamu sektöründe çalışarak 1992’de emekli olmuştur. 31 Mayıs 2005’te Ankara’da vefat eden yazar, modern Türk edebiyatında “karanlık birey anlatısı” olarak tanımlanan özgün bir tarzın öncülerindendir.

Bener’in edebî kariyeri, 1950’de Yeni İstanbul gazetesi ile New York Herald Tribune’ün düzenlediği yarışmada Dost öyküsüyle dikkat çekmesiyle başlamıştır. Bu öykü hem edebî çevrelerde hem de okur nezdinde derin izler bırakmış; zamanla Türk hikâyeciliğinde psikolojik anlatımın önemli örneklerinden biri sayılmıştır. Ardından gelen Yaşamasız adlı ikinci kitap ise bu karanlık ve içe dönük evreni daha da derinleştirir. Her iki kitapta da yazar, karakterlerinin iç dünyasını çözümleyerek bireyin yalnızlık, çaresizlik ve değer erozyonu gibi duygularla mücadelesini işler.

1950 sonrası Türk öykücülüğünde birey merkezli anlatım tarzı ön plana çıkarken, Bener bu akımın en dikkat çeken yazarlarından biri olmuştur. Öykülerinde olaydan çok karakterin psikolojik derinliğine odaklanır. Bu anlamda, yazarın anlatım tarzı Sait Faik Abasıyanık, Bilge Karasu, Ferit Edgü gibi isimlerle birlikte anılsa da; anlatımın tekinsizliği, iç hesaplaşmaların yoğunluğu ve iletişimsizlik teması açısından Bener kendine özgü, ayrıksı bir çizgide yer alır.

Bu yazıda, Dost – Yaşamasız kitabı içindeki aynı adlı iki öyküye odaklanılarak; karakterlerin çatışmaları, anlatım teknikleri, içsel çözümlemeler ve modern bireyin yıkıma uğramış psikolojisi analiz edilecektir.

Giriş (Tez / Çözümleme Amacı)

Hayatın sessiz anlarında yükselen iç ses, kimi zaman en sert çığlıktan daha yaralayıcı olabilir. Vüs’at O. Bener’in Dost ve Yaşamasız adlı öyküleri, bu sessiz çığlığın edebî karşılığı gibidir. Yazar, gündelik hayata gömülü sıradan ilişkiler içinde yavaşça çürüyen insan ruhunu anlatır. Fiziksel olaylardan çok psikolojik kırılma anlarına odaklanır.

Bu çözümlemede, özellikle Dost ve Yaşamasız öyküleri merkeze alınacaktır. Her iki öyküde de dikkat çeken, bireyin kendi iç dünyasına kapanması, toplumsal normlarla kurduğu gergin ilişkiler ve vicdan hesaplaşmalarıdır. Karakterler, görünürde sıradan insanlardır. Ancak yazar, onların bilinçaltına inerek saklı korkularını, bastırılmış arzularını ve iletişimsizlikten doğan bunalımlarını açığa çıkarır.

Çalışmanın amacı, bu iki öyküdeki karakter çözümlemeleri, anlatım teknikleri ve tematik yapı üzerinden Vüs’at O. Bener’in modern öykücülük anlayışını irdelemektir. Özellikle iç monolog ve bilinç akışı gibi tekniklerin, karakterlerin iç dünyasını kurmadaki işlevi ayrıntılı biçimde incelenecektir. Aynı zamanda merhamet, yalnızlık ve yabancılaşma gibi temaların olaylara nasıl yön verdiği de değerlendirilecektir.

Olay Örgüsü ve Kurgusal Yapı

Vüs’at O. Bener’in Dost ve Yaşamasız öyküleri, dış dünyada sınırlı bir hareketlilik barındırsa da, içsel düzlemde yoğun bir gerilim taşır. Olaylar genellikle kısa zaman dilimlerine yayılır. Ancak bu sınırlı zaman, karakterlerin zihinsel çözülüşü açısından yeterince yüklüdür. Her iki metin de psikolojik kurguyu esas alır.

Dost adlı öyküde anlatıcı karakter Niyazi Bey, karısının ölümünün ardından Kasap Ali ile geçirdiği bir içki gecesinde yaşananları aktarır. Dışarıdan bakıldığında sıradan bir sohbet gibi görünen bu buluşma, gerçekte bir iç hesaplaşmaya dönüşür. Geçmişle yüzleşme, pişmanlık ve suçluluk duygusu öykünün temel yapısını belirler. Olaylar Ali’nin dükkânında başlar, daha sonra Naciye’nin evine uzanır. Zamanla kontrolsüz hâle gelen bu gece, anlatıcının vicdanıyla karşı karşıya kaldığı bir sürece dönüşür. Öyküde belirgin bir serim-düğüm-çözüm yapısı vardır. Ancak bu yapı, klasik değil; içsel kırılma noktaları üzerinden ilerler. Doruk nokta, anlatıcının ahlaki sınırla yüzleştiği sahnede belirginleşir.

Yaşamasız öyküsü ise anlatı düzleminde daha da minimal bir kurguya sahiptir. Adı verilmeyen anlatıcının gençlik yıllarında tanık olduğu bir olayı, yıllar sonra hatırlaması üzerinden ilerler. Öyküde, küçük bir kızın “yaşamasız” olarak tanımlanışı ve bu kızla ilgili toplumsal bakış açısı ana gerilim unsurudur. Gerçekten ne yaşandığı tam olarak ortaya çıkmaz. Ancak anlatıcı, bu yaşantının içindeki tanıklık sorumluluğuyla yüzleşir. Olaydan çok hatıra duygusu baskındır. Öykü, kronolojik değil; geriye dönüş tekniğiyle örülmüştür.

Her iki metinde de belirgin fiziksel çatışmalardan ziyade, karakterlerin zihinsel gelgitleri ve duygusal yoğunluğu ön plandadır. Bener, klasik öykü şemalarına bağlı kalmadan, içsel olay örgüsünü merkeze alır. Bu yapı, okurun dikkatini dış gelişmelerden çok psikolojik çözümlemeye yöneltir. Sonuçta anlatılar, görünenin gerisinde saklı duran duygusal labirentleri ortaya koyar.

Karakterler ve Karakter Gelişimi

Dost ve Yaşamasız öykülerinde karakterler, olayları sürükleyen aktörler değil; ruhsal çatışmaları taşıyan bireyler olarak karşımıza çıkar. Vüs’at O. Bener, karakterlerini yüzeyde sıradan, hatta silik göstermesine rağmen, onların iç dünyasını derinlikli biçimde işler. Bu yönüyle anlatı kişileri, ruhsal dönüşümler üzerinden biçimlenir.

Niyazi Bey

Dost öyküsünün anlatıcısı olan Niyazi Bey, geçmişte kaybettiği karısının ardından içsel bir boşluğa sürüklenmiştir. Fiziksel olarak sakin ve ağırbaşlı bir görünüm sergilese de, iç dünyasında derin bir huzursuzluk barındırır. Karakterin gelişimi, öykü boyunca giderek artan bir suçluluk duygusu ve vicdan hesaplaşmasıyla ilerler. Başlangıçta sessiz kalan, tepkisiz gibi görünen anlatıcı, Kasap Ali’nin hoyrat sözleri ve Naciye ile kurduğu gerilimli yakınlık nedeniyle iç dünyasında sarsılır. Özellikle gecenin ilerleyen saatlerinde yaşadığı ikilemler, onun duygusal çözülmesini açıkça gösterir.

Kasap Ali

Kasap Ali, dışa dönük, sert ve umursamaz bir karakterdir. Hayatla kurduğu ilişki kaba, doğrudan ve savunmacıdır. Sürekli içki içmesi, kedisine olan ilgisi ve insanlara karşı alaycı tavırlarıyla dikkat çeker. Ali, acıma ve merhamet gibi duyguları gereksiz bulur. Bu yönüyle toplumun vicdanî değerlerinden uzak, bencil bir yaşam anlayışını temsil eder. Ancak öykü ilerledikçe, onun da içinde bulunduğu yalnızlık ve çaresizlik sezilir. Ali’nin “iyi kalpli biri” gibi görünmemesi, onun da aslında hayatla baş edemeyen bir insan olduğunu gizlemez.

Naciye

Naciye karakteri, anlatıyla birlikte gelişen en çarpıcı figürlerden biridir. Başlangıçta ev sahibi kadını olarak görülen Naciye, zamanla duygusal bir yoğunluk taşımaya başlar. Anlatıcıya karşı içinde biriken ilgiyi gizleyemez. Ancak bu ilgi karşılıksız kalır ve onu hayal kırıklığına sürükler. Naciye’nin yazdığı mektup, onun kırılgan ruhunu ve çaresizliğini ortaya koyar. Mektupta evlenme teklifiyle birlikte gelen intihar tehdidi, onun hem duygusal yıkımını hem de toplumsal çaresizliğini açık eder. Karakter, modern öykücülükte sık rastlanmayan biçimde açık bir taleple okurun karşısına çıkar.

Yaşamasız’daki Anlatıcı ve Küçük Kız

Yaşamasız öyküsünde anlatıcı kimliğini tam olarak ortaya koymaz. Ancak metnin ilerleyişi boyunca geçmişe dönük anlatım, onun vicdanla olan bağını güçlendirir. Çocukluk dönemine ait bir gözlemi hatırlaması, hafızanın nasıl suç ortaklığı kurabildiğini gösterir. Anlatıcının gelişimi, yıllar sonra bile bu gözlemin etkisinden kurtulamamış olmasında saklıdır.

Öykünün merkezindeki küçük kız ise adı bilinmeyen, dışlanmış bir figürdür. Çevresindeki herkes tarafından “yaşamasız” olarak damgalanmış bu çocuk, aslında sistemin dışına itilmiş bireyin simgesidir. Ona yöneltilen sessiz şiddet, yazarın toplumsal duyarlılığını da ortaya koyar. Kız çocuğu, edilgen bir karakter gibi görünse de öyküdeki en güçlü ruhsal etkiyi yaratır.

Tema ve Çatışma Analizi

Dost ve Yaşamasız öykülerinde işlenen başlıca tema, bireyin iç dünyasındaki yalnızlıktır. Vüs’at O. Bener, dış dünyanın olaylarından çok, içsel duygu durumlarını ve zihinsel çatışmaları merkeze alır. Bu tematik yön, karakterlerin çevreleriyle değil; daha çok kendileriyle olan mücadelesiyle derinleşir.

Yalnızlık ve İletişimsizlik

Her iki öyküde de karakterler, çevrelerindeki insanlarla sağlıklı bir iletişim kuramaz. Niyazi Bey, geçmişte kaybettiği eşinin ardından çevresine karşı yabancılaşmış, duygusal olarak kapanmış bir adamdır. Kasap Ali ile sohbet ederken bile içten içe huzursuzluk yaşar. Ali’nin kaba tavırları ve umursamazlığı bu yalnızlığı daha da belirginleştirir. Yaşamasız öyküsündeki küçük kız karakteri ise daha en baştan yalnız bırakılmış bir figürdür. Toplum onu anlamak ya da korumak yerine dışlar. Bu dışlanma, yalnızlık temasını sosyal düzlemde güçlendirir.

Vicdan ve Merhametin Aşınması

Bener’in öykülerinde vicdan duygusu merkezî bir çatışma alanıdır. Dost öyküsünde Niyazi Bey, karısının ölümünün ardından yaşadığı içsel çöküşle baş etmeye çalışır. Bu süreçte ne geçmişteki sorumluluklarından ne de karşısındaki insanların beklentilerinden kaçabilir. Ali’nin “merhamet kötüdür” görüşüyle temsil edilen anlayış, bireyin içindeki insanî duyarlılıkların nasıl bastırıldığını gösterir. Naciye’nin duygusal çıkışı ve mektubu, bu bastırılmış merhametin yeniden yüzeye çıkmasına neden olur. Ancak bu çıkış da cevapsız kalır ve çatışma daha da derinleşir.

Toplumsal Baskı ve Cinsiyet Temelli Gerilim

Yaşamasız öyküsünde, küçük kızın maruz kaldığı dışlayıcı tavırlar, toplumsal normların birey üzerindeki yıkıcı etkisini gösterir. “Yaşamasız” olarak damgalanan bu karakter, bedenine ve davranışlarına yöneltilen baskı nedeniyle adeta varlıktan silinir. Naciye karakteri de benzer biçimde, içinde bulunduğu evlilikten kurtulmak ve duygusal bağ kurmak isteyen bir kadındır. Ancak bu isteği karşılıksız kalır. Mektubunda yer alan intihar tehdidi, toplumsal baskının kadın ruhunu nasıl kıstırdığını ve çözüm yollarının ne kadar sınırlı olduğunu açıklar.

İçsel Çatışma

Her iki metinde de en temel çatışma, karakterlerin kendi iç dünyalarıyla kurdukları ilişkidir. Dış dünyada büyük olaylar yaşanmasa da, karakterlerin zihinsel süreçleri yoğun bir şekilde anlatılır. Bu durum, olayların sıradanlığını aşarak ruhsal çözülmelere dönüşmesini sağlar. Niyazi Bey’in gece boyunca yaşadığı gelgitler, karar verememesi, bir anda uzaklaşması ve ardından pişman olması; karakterin kendi içinde ne denli bölünmüş olduğunu ortaya koyar.

Dil, Üslup ve Anlatım Teknikleri

Vüs’at O. Bener’in Dost ve Yaşamasız öyküleri, biçimsel olarak Türk öykücülüğünde nadir rastlanan bir dil derinliğine sahiptir. Yazar, olayların dış yüzeyine değil; karakterlerin bilinç akışlarına, iç dünyalarındaki çözülmelere odaklanır. Bu nedenle kullandığı dil de doğrudan değil, dolaylıdır. Anlatım, çoğu zaman ima ve suskunluklar üzerinden ilerler.

Bilinç Akışı ve İç Monolog

Her iki öyküde de karakterlerin zihinsel süreçleri, doğrudan aktarılan düşünceler yoluyla ortaya çıkar. Niyazi Bey’in iç sesi, metnin büyük bölümünde anlatıya yön verir. O, çoğu zaman kendi kendine konuşur. Bu teknik, okurun karakterle psikolojik bağ kurmasını kolaylaştırır. Yaşamasız öyküsünde de anlatıcının hafızasında yer etmiş bir olay üzerinden gelişen iç konuşmalar, geçmişin vicdan yükünü açığa çıkarır. Yazar bu yöntemle, karakterlerin yüzeyde sakladığı gerçekleri alt metinle sunar.

Diyalogların Gerilim Yaratma Gücü

Bener, diyalogları yalnızca bilgi aktarımı amacıyla kullanmaz. Konuşmaların ardında yoğun bir gerilim saklıdır. Özellikle Dost öyküsünde Kasap Ali ile Niyazi Bey arasındaki diyaloglar, görünürde sıradanmış gibi dursa da, alt metinlerde bastırılmış öfke ve suçluluk taşır. Ali’nin sert, alaycı dili; anlatıcının içten içe yaşadığı huzursuzluğu derinleştirir. Aynı şekilde, Naciye’nin kısa ama etkileyici sözleri, karakterin iç dünyasını açığa vuran kırılma noktaları yaratır.

Betimlemelerin İşlevi

Bener’in betimlemeleri, süsleme amacı taşımaz. Ortamın atmosferi, karakterlerin ruh hâlini yansıtır. Örneğin, Kasap Ali’nin dükkânı soğuk, pis ve karanlıktır. Bu mekân, anlatıcının içsel sıkışmışlığını yansıtan bir ayna gibidir. Yaşamasız öyküsünde de çocuğun yaşadığı ortam, onun yalnızlığını ve toplumdan dışlanmışlığını daha belirgin kılar. Mekânlar ve nesneler, karakter psikolojisinin parçası hâline gelir.

Dili Ekonomik Kullanma

Yazar, anlatımda gösterişten uzak bir yol izler. Cümleler kısa, yalın ve doğrudandır. Ancak bu yalınlık, yüzeydeki sadeliğe rağmen derin bir anlam yoğunluğu taşır. Bener’in dili, suskunluklarla konuşur. Anlatmak yerine sezdirmeyi tercih eder. Bu da anlatının psikolojik etkisini artırır.

Leitmotiv ve Tekrarlar

Öykülerde bazı imgeler ve nesneler, tekrar ederek anlam kazanır. Dost öyküsünde içki şişesi, mum ışığı, kör kedi gibi ayrıntılar; anlatıcının içsel dağınıklığını sembolize eder. Yaşamasız öyküsünde ise “yaşamasız” sözcüğünün tekrar edilmesi, küçük kızın toplumdaki yerini belirleyen bir damgaya dönüşür.

Mekân ve Zaman

Vüs’at O. Bener’in Dost ve Yaşamasız öykülerinde mekân ve zaman, yalnızca olayların geçtiği fiziksel ya da kronolojik düzlemler değil; karakterlerin ruh hâlini yansıtan tamamlayıcı unsurlardır. Anlatının duygusal gerilimi, çoğu zaman bu iki unsur üzerinden derinleşir.

Kapalı ve Boğucu Mekânlar

Dost öyküsü, büyük ölçüde Kasap Ali’nin dükkânında ve sonrasında Naciye’nin evinde geçer. Her iki mekân da dardır, havasızdır ve tekinsizdir. Özellikle Ali’nin kasap dükkânı, kan kokusu, kirli önlük, kör kedi ve soluk ışık gibi detaylarla bezeli bir iç mekân olarak tasvir edilir. Bu çevre, anlatıcının iç dünyasındaki bulanıklığı ve çöküntüyü yansıtır. Naciye’nin evi ise dışarıdan sıradan görünse de, içinde bastırılmış arzular ve gerginlik taşır. Bu iki mekân da karakterlerin yüzleşmelerine ve içsel çözülmelerine sahne olur.

Yaşamasız öyküsünde ise belirgin bir mekân yoktur. Ancak anlatıcının hafızasında kalan görüntüler, hastalıklı bir çocuğun yerleştirildiği köhne bir oda, pencereden izlenen karanlık bir sokak ve kasvetli bir ev atmosferi üzerinden canlandırılır. Mekân burada birebir anlatılmasa da, atmosferin yükünü taşır.

Zamanın Sıkışıklığı

Dost öyküsü kısa bir zaman dilimine yayılır. Hikâye, bir akşamüstü başlayan içki buluşmasıyla başlar ve gece boyunca ilerler. Ancak zamanın kısa oluşu, anlatıcının yaşadığı duygusal dalgalanmaları sınırlamaz. Tam tersine, kısa sürede artan iç gerilim ve pişmanlık duygusu, zamanın yoğun algılanmasını sağlar. Gece ilerledikçe karakterlerin zihinsel çözülmeleri de derinleşir. Bu yönüyle zaman, fiziki bir akıştan çok, ruhsal bir yoğunlaşmaya dönüşür.

Yaşamasız öyküsünde ise zaman doğrusal değildir. Anlatıcı geçmişte yaşadığı bir sahneyi anımsar. Öykü, bu hatırlama anı çevresinde gelişir. Zaman akışı geçmiş ve şimdi arasında salınır. Bu yapı, hafızanın güvenilmezliğini ve pişmanlık duygusunun zamanla nasıl şekil değiştirdiğini ortaya koyar.

Mekân ve Zamanın Simgeleşmesi

Her iki öyküde de mekânlar ve zaman kesitleri, doğrudan duygusal anlamlar taşır. Karanlık sokaklar, dar odalar, pencereden bakışlar; hepsi karakterlerin iç sıkışmasını ve kaçamama hâlini simgeler. Gece, yalnızca günün bir bölümü değil, aynı zamanda ruhsal bir durumu temsil eder. Bu durum, Bener’in mekân ve zamanı yalnızca fon değil, anlatım aracı olarak kullandığını gösterir.

Anlam ve Yorum / Zihniyet Bağlamı

Vüs’at O. Bener’in Dost ve Yaşamasız öyküleri, sadece bireysel ruh çözümlemelerine değil; aynı zamanda dönemsel bir zihniyetin açığa çıkarılmasına da olanak tanır. Bu metinlerde bireyin içsel bunalımı, toplumsal değerlerle çatıştığı noktalarda daha belirgin hâle gelir. Yazarın bakışı yalnızca bireyin içine değil, aynı zamanda dönemin toplumsal ahlâkına da yönelir.

Modernleşme ve İnsan Yalnızlığı

1950 sonrası Türkiye’si, köyden kente göçün hızlandığı, bireysel yaşamın yaygınlaştığı ve geleneksel bağların zayıfladığı bir dönemi yansıtır. Bu dönüşüm, bireyde köksüzlük ve yalnızlık duygusunu artırır. Dost öyküsündeki Niyazi Bey, eski bir hayatın artık geçerliliğini yitirmiş değerleriyle yeni şehir yaşamı arasında sıkışmış bir figürdür. Onun iç hesaplaşması, yalnızca kişisel bir pişmanlıktan ibaret değildir. Aynı zamanda geçmişin merhametli dünyasıyla, modernleşmenin getirdiği bireyciliğin çatışmasını taşır.

Toplumun Kadına Yönelik Tutumu

Yaşamasız öyküsündeki küçük kız, adı dahi verilmeyen, toplumsal olarak değersizleştirilmiş bir çocuktur. Onun yaşadığı hastalık ve dışlanmışlık, sadece fiziksel değil; simgesel bir “yaşamasızlık”tır. Aynı durum Dost öyküsündeki Naciye karakterinde de görülür. Naciye, duygularını açıkça ifade ettiğinde aşağılanır, reddedilir. Kadının duygusal ihtiyaçları ya alay konusu edilir ya da görmezden gelinir. Bu tavır, dönemin ataerkil bakış açısını açıkça yansıtır.

Merhametin Ahlaki Krizi

Özellikle Kasap Ali karakteri üzerinden merhametin değersizleşmesi dikkat çeker. Ali, “merhamet kötü şeydir” diyerek, toplumsal değerlerin nasıl aşındığını ifade eder. Bu tavır, yalnızca bir bireyin değil, dönemin yaygınlaşan duyarsızlık eğiliminin bir göstergesidir. Bener, bu anlayışa karşı Niyazi Bey’in iç hesaplaşmasını koyarak, vicdanî bir direnç yaratır. Ancak bu direnç pasiftir; eyleme dönüşmez. Bu da dönemin birey tipini ortaya koyar: farkında olan ama değiştiremeyen insan.

Zihniyetin Estetik Düzlemde Temsili

Her iki öyküde de yaşanan içsel çatışmalar, dönemin toplumsal atmosferini estetik düzeyde temsil eder. Özellikle kadınların edilgenliği, çocukların dışlanması, bireyin duyarsızlaşması gibi olgular, yalnızca anlatı malzemesi değil; aynı zamanda bir düşünsel eleştiridir. Bener, doğrudan siyasal ya da toplumsal bir dil kullanmadan, karakterlerin dünyasına yerleştirdiği bu zihinsel kırılmalarla dönemin ruhunu yansıtır.

Değerlendirme ve Sonuç

Dost ve Yaşamasız, Vüs’at O. Bener’in öykücülüğünde sadece biçimsel değil; içerik açısından da önemli bir kırılma noktasıdır. Yazar, olay anlatmaktan çok, insan ruhunun karanlık ve kırılgan yanlarını keşfetmeye yönelmiştir. Özellikle iç monolog ve bilinç akışı teknikleriyle, bireyin bastırılmış duygularını ve çelişkilerini etkileyici bir dille yansıtır.

Her iki öykünün en güçlü yönü, psikolojik derinliğidir. Karakterlerin dışa vurmadıkları çatışmalar, metnin gerilimini sürekli diri tutar. Kasap Ali gibi sivri köşeli karakterlerle Naciye gibi edilgen ama duygu yüklü figürlerin yan yana durması, yazarın anlatımını daha da katmanlı kılar. Ayrıca mekânların boğuculuğu ve zamanın daralması gibi unsurlar, içsel dünyaların dışa yansımasına aracılık eder.

Ancak bu öykülerin dili her okura hitap etmeyebilir. Anlatımda yoğunluk, dolaylılık ve içe kapanıklık, bazı okurlar için yorucu olabilir. Olay beklentisiyle okunan metinlerde, bu içe dönük yapı ilk etapta uzaklaştırıcı bir etki yaratabilir. Bu nedenle eser, özellikle karakter çözümlemesi, iç çatışmalar ve modern insanın ruhsal durumunu merak eden okurlara önerilir.

Sonuç olarak Dost ve Yaşamasız, Türk öykücülüğünde bireyin yalnızlığı, merhametin kaybı ve vicdan hesaplaşması gibi kavramları derinlemesine işleyen iki önemli yapıttır. Vüs’at O. Bener, bu öykülerde çağının insanına ayna tutmakla kalmaz; aynı zamanda edebiyatın insana dair ne kadar derinlikli bir alan olduğunu da gösterir. Bu iki metin, sade ama sarsıcı anlatımıyla modern Türk hikâyesinin en seçkin örnekleri arasında yer alır.